Prawo spadkowe przewiduje możliwość ochrony osób najbliższych pominiętych w testamencie za pomocą instytucji znanej jako prawo do zachowku. Z możliwości tej skorzystać mogą wyłącznie najbliżsi krewni w sytuacji, gdy mogliby wejść w posiadanie części majątku w dziedziczeniu ustawowym. Co to jest zachowek? Co należy do obowiązków osoby uprawnionej do zachowku, a co do jej praw? Z naszego artykułu dowiesz się wszystkiego!
Zachowek – co to jest?
Pominięcie osoby bliskiej uprawnionej do dziedziczenia ustawowego w dziedziczeniu testamentowym nie jest sytuacją nową i rzadką. Wielu spadkodawców chcąc zabezpieczyć finansowo na wypadek swojej śmierci wyłącznie jedną wybraną przez siebie osobę bądź grupę osób, pomija umyślnie innych potencjalnych spadkodawców z dziedziczenia ustawowego. Oznacza to, przynajmniej w teorii, całkowite wykluczenie z testamentu. Praktyka jednak pokazuje, że jest zupełnie inaczej.
Zachowek należy się wszystkim tym, którzy zostali pominięci w testamencie, lecz zostaliby powołani do dziedziczenia ustawowego. Z reguły zatem o zachowek występują najbliżsi, dla których testament był szczególnie niekorzystny. Co ciekawe, o zachowek należy wystąpić do osób ujętych w testamencie jako spadkobiercy. To one są zobligowane do pokrycia zachowku i roszczeń osób do niego uprawnionych.
Kiedy należy się zachowek?
Wedle aktualnie obowiązującego prawa spadkowego, odpowiedź na pytanie, komu należy się zachowek, warto rozpocząć od dokładnego zapoznania się z art. 991 § 1 kodeksu cywilnego. Znajdują się w nim dwie grupy osób upoważnionych do uzyskania zachowku od osób ujętych w testamencie. Komu należy się zachowek? W chwili otwarcia spadku o mogą o niego ubiegać się:
- zstępni spadkodawcy, w tym jego dzieci oraz wnuki i prawnuki,
- małżonkowie.
To oznacza, iż jedynymi osobami uprawnionymi do zachowku są tylko i wyłącznie osoby najbliższe. Warto to wyjaśnić na prostym przykładzie.
W pięcioosobowej rodzinie zmarł mąż, a zarazem także ojciec trójki dzieci – Asi, Anatola i Henryka. Za życia ze względu na nikłe kontakty z synem Anatolem, całość swojego dorobku zapisał w testamencie pozostałym dzieciom, tj. Asi oraz Henrykowi, a także swojej żonie. Po śmierci spadkodawcy Anatol, pominięty w testamencie, może ubiegać się o zachowek. W obowiązku zapłaty zachowku będą wszyscy pozostali spadkodawcy, tj. żona i dwójka dzieci.
Zachowek – dla kogo?
Zgodnie z powyższą informacją wiemy już, że zachowek przysługuje tylko i wyłącznie osobom najbliższym wymienionym w powyższym akapicie. To jednak nie wszystko – warto wiedzieć , że i względem nich istnieją pewne ograniczenia oraz wynikające z tego obowiązki. Bardzo istotne jest to, czy osoba ubiegająca się o zachowek uzyskałaby spadek w przypadku dziedziczenia ustawowego. Z reguły to od razu definiuje to, kto będzie mógł z tej możliwości skorzystać i zgodnie z prawem uzyskać pewną część majątku spadkodawcy.
Zachowek – komu się należy, a komu nie?
Z tytułu zachowku można uzyskać niemałe fundusze, dlatego nie dziwi fakt, że z tej instytucji chętnie korzystają także osoby, które chcą wykorzystać ustawę dla swoich niecnych celów. Prawo, zgodnie z wyżej przytoczoną ustawą, określa grupy, które nie mogą skorzystać z zachowku. Należą do nich:
- osoby uznane za niegodne, które za życia spadkodawcy nie żyły z nim w dobrych relacjach, toczyło się przeciwko nim postępowanie np. z tytułu prześladowania spadkodawcy itd.,
- osoby, które zrzekły się dziedziczenia i odrzuciły cały spadek,
- małżonkowie, którzy zgodnie z artykułem 940 kodeksu cywilnego pozostają w separacji oraz gdy spadkodawca za życia wystąpił o orzeczenie rozwodu z jasnej i wyraźnej winy spadkobiercy,
- gdy spadkobierca został wydziedziczony przez spadkodawcę za jego życia.
To oznacza, że nie wszystkim przysługuje zachowek mimo bliskiego pokrewieństwa.
Jak obliczyć zachowek i kto go płaci?
Warto zacząć od najważniejszego – wysokość zachowku zależy w głównej mierze od stopnia pokrewieństwa, który odpowiada za wartość części spadku przypadającego spadkobiercy. To jednak nie wszystko – na ostateczną wartość przedmiotu sprawy ma wpływ także stan zdrowia osoby ubiegającej się o zachowek.
Standardowo wysokość zachowku wynosi 1/2 wartości spadku, przypadającego osobie, korzystającej z instytucji zachowku w przypadku, gdyby doszło do dziedziczenia ustawowego. Od tej reguły jest jednak wyjątek. Gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy, to może ubiegać się o zachowek w wysokości 2/3 wartości spadku w analogicznej sytuacji.
Art. 991 § 1 kodeksu cywilnego dokładnie określa to, kto ma obowiązek zapłaty zachowku na rzecz osób pominiętych w dziedziczeniu testamentowym. Są to przede wszystkim wszyscy spadkobiercy powołani w testamencie spadkodawcy, którzy będą musieli wspólnie pokryć roszczenia wynikające ze skorzystania z prawa do zachowku. W toku postępowania może pojawić się termin substratu zachowku, który określa całkowitą wartość spadku z uwzględnieniem darowizn oraz wartość zapisów windykacyjnych. Substrat zachowku ma zatem ogromny wpływ na dalsze czynności.
Czy zachowek ulega przedawnieniu?
O zachowek można skutecznie wystąpić w terminie pięciu lat od chwili ogłoszenia testamentu lub ogłoszenia testamentu. Przekroczenie tego terminu niestety uniemożliwia uzyskanie zachowku przez osobę do tego uprawnioną, niezależnie od czynników zewnętrznych, zdrowia czy jej aktualnego miejsca pobytu.
Instytucja zachowku a darowizny
Art. 993 kodeksu cywilnego jasno określa także to, że wartość przedmiotu dziedziczenia testamentowego oraz ustawowego obejmuje dokonane darowizny i zapisy windykacyjne, niezależnie od tego, czy przedmiot zapisu lub darowizny w dalszym ciągu znajduje się w posiadaniu obdarowanego. Istotne dla osoby uprawnionej do uzyskania zachowku jest to, iż darowizny oraz zapisy są zaliczane na jej rzecz, a tym samym mogą obniżyć wartość wypłaty zachowku i jej wysokość. Co ciekawe, zstępni będący uprawnieni do zachowku muszą ująć także koszty wychowania oraz wykształcenia.
FAQ:
1. Zachowek – komu przysługuje?
Zachowek to instytucja przeznaczona wyłącznie dla osób spokrewnionych i najbliższych. Dla zstępnych spadkodawcy, czyli jego dzieci oraz wnuków i prawnuków oraz małżonków i rodziców, jednak tylko w ściśle określonych przypadkach. Istotne jest, że z tej możliwości mogą skorzystać wyłącznie ci, którzy weszliby w posiadanie majątku poprzez dziedziczenie ustawowe.
2. Co to jest zachowek i komu się należy?
Instytucja zachowku polega na ochronie interesów finansowych osób najbliższych, pominiętych z pewnych powodów przez spadkodawcę podczas sporządzania testamentu. Z reguły oznacza to możliwość uzyskania od 1/2 wartości przypadającej ubiegającemu się o zachowek z tytułu analogicznego dziedziczenia ustawowego. Wartość ta może urosnąć do 2/3, jeśli ubiegający jest trwale niezdolny do pracy.
3. Zachowek – kiedy się należy i kto go wypłaca?
Zachowek należy się wtedy, gdy osoba ubiegająca się o niego została pominięta w ramach testamentu spadkodawcy. Mogą to być zstępni lub małżonek i rodzice, czyli najbliżsi krewni zmarłego. Zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do zaspokojenia roszczenia ubiegającego się o zachowek dokonują wspólnie wszyscy spadkobiercy powołani w testamencie.
