Dziedziczenie ustawowe obowiązuje wtedy, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu bądź gdy wszyscy wymienieni w nim spadkobiercy odmówią przyjęcia spadku. To najpopularniejszy w naszym kraju sposób przekazywania majątku po śmierci spadkodawcy osobom bliskim. Co prawda prawo spadkowe precyzyjnie określa grupy spadkobierców, jednak coraz więcej osób o przysługującej im wartości majątku dowiaduje się dopiero u notariusza.
Podstawowe zasady dziedziczenia ustawowego
Dziedziczenie ustawowe polega na dokładnym określeniu kręgu spadkobierców i ustaleniu wartości ich udziału w spadku. Sytuacje proste, takie jak przyjęcie majątku po zmarłym rodzicu przez zstępnych, rzadko wywołują jakiekolwiek problemy. Bywa jednak zupełnie odwrotnie – niektóre sprawy spadkowe ciągną się latami, a część z nich kończy się rozprawą sądową. Pierwszeństwo ponad wszystko w dziedziczeniu na mocy ustawy mają więzy krwi i to od nich zależy udział spadkowy i to, jaka ułamkowa część majątku przypadnie danemu spadkobiercy.
Z dziedziczenia wynikającego z ustawy korzysta się w kilku podstawowych sytuacjach. Oczywiście obowiązuje w przypadku, gdy zmarły przed śmiercią nie wyznaczył żadnego spadkodawcy i nie sporządził wiążącego prawnie testamentu. Z dziedziczenia ustawowego korzysta się również wtedy, gdy żadna z osób powołanych w testamencie nie chce bądź nie może zostać spadkobiercą.
Czym się różni dziedziczenie ustawowe od testamentowego?
Dziedziczenie ustawowe polega wyznaczeniu spadkobiercy lub spadkobierców wedle więzów krwi, podczas gdy w dziedziczeniu testamentowym spadkodawca określa ich samodzielnie. To drugie rozwiązanie jest bardzo popularne wśród osób majętnych oraz takich, które chcą mieć wpływ na ustalenie odpowiedniego udziału spadkobierców i rozdysponowanie majątku.
Nie zawsze jednak to rozwiązanie ma sens. Bywa tak, że spadkodawca nie musi spisywać testamentu ze względu na dobre stosunki z ustawowymi spadkobiercami, np. rodzicami bądź zstępnymi. Niestety równie częste są sytuacje odwrotne. Warto wówczas posiłkować się dobrze sporządzonym testamentem bez możliwości jego podważenia i wykluczyć z zapisu osoby, które dopuściły się wobec spadkodawcy przestępstwa czy oszustwa.
Dziedziczenie ustawowe – grupy spadkobierców
W chwili otwarcia spadku udział spadkowy różni się zależnie od więzów krwi i stopnia spokrewnienia. Prawo spadkowe jest na tym polu bardzo precyzyjne i dokładne, dlatego warto na nim oprzeć swoje dalsze działania. Grupy dziedziczenia to:
- dzieci spadkodawcy oraz małżonek,
- małżonek oraz rodzice spadkodawcy,
- małżonek oraz rodzeństwo spadkodawcy,
- dziadkowie spadkodawcy,
- pasierbowe spadkodawcy,
- Skarb Państwa, gmina.
Sposób wyznaczania spadkobierców jest prosty. Polega na wykluczeniu kolejnych grup dziedziczenia, idąc od samej góry aż do samego dołu. Jeśli którykolwiek z uprawnionych nie żyje bądź nie może lub nie chce przyjąć przysługującego mu spadku, to uprawnienie przechodzi na osobę z kolejnej grupy.
Dziedziczenie ustawowe – przykłady
Mając na uwadze powyższe grupy spadkobierców, możemy założyć, że od razu po otwarciu spadku w pierwszej kolejności do dziedziczenia zostanie powołane dziecko spadkodawcy oraz małżonek spadkodawcy. Majątek jest dzielony pomiędzy nich w częściach równych, lecz małżonkowi spadkodawcy nie może przypaść z tytułu dziedziczenia ustawowego mniej niż 1/4 majątku. Ma to duże znaczenie w przypadku rodzin wielodzietnych, w których dzieciom małżonka spadkodawcy może przypadać znacznie mniejsza wartość majątku.
Co w sytuacji, gdy dziecko nie dożyło otwarcia spadku? Wówczas kolejnymi uprawnionymi do dziedziczenia są zstępni dzieci małżonka spadkodawcy, którym przypada część majątku wcześniej należąca do ich ojca, a dziecka spadkodawcy.
W przypadku braku zstępnych spadkodawcy należy powołać do dziedziczenia jego rodziców, a gdy i oni nie dożyli otwarcia spadku, udział spadkowy przypada rodzeństwu spadkodawcy. Na kolejnych etapach może nastąpić powołanie zstępnych spadkodawcy oraz jego dziadków, którzy przejmują majątek w chwili, gdy spadkodawca nie miał rodzeństwa i jego zstępnych ani małżonka.
Gdy powyższych spadkobierców nie da się ustalić, cały spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Majątek może także przypaść Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu w sytuacji, gdy nie da się ustalić miejsca zamieszkania spadkodawcy bądź gdy mieszkał za granicą i tam też zmarł.
Kolejność dziedziczenia ustawowego
Jak się zatem okazuje, kolejność dziedziczenia ustawowego jest bardzo precyzyjnie określona w prawie spadkowym. Na mocy ustawy nie ma pola do nadużyć, gdyż cały proces jest opisany dokładnie, precyzyjnie i w najmniejszych szczegółach, a przy tym także zna go doskonale większość notariuszy. Zatem w chwili otwarcia spadku warto skontaktować się ze specjalistą i ustalić prawidłowy tor dalszych działań.
Kto nie może zostać spadkobiercą?
Nie wszyscy mają tego świadomość, lecz w prawie spadkowym znajduje się kilka wykluczeń osób nieuprawnionych do bycia spadkobiercami. Przede wszystkim, co dość oczywiste, spadkobiercami nie mogą zostać osoby prawne, które nie istniały na chwilę otwarcia spadku, jak i osoby fizyczne, które go nie dożyły. Spadkobiercą może być jednak poczęte dziecko, które zyska prawo do dziedziczenia z chwilą pojawienia się na świecie.
Bardzo często brak możliwości przejęcia majątku po zmarłym występuje na mocy orzeczenia sądu oraz np. w sytuacji, gdy niedoszły spadkobierca był niegodny przejęcia majątku spadkodawcy. Popełnił wobec niego przestępstwo lub inne czyny, przez które może zostać uznany za niegodnego, przykładowo zmusił spadkodawcę do sporządzenia testamentu określonej treści albo podrobił testament.
Czy przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym?
Obecnie prawo do uzyskania spadku obowiązuje nie tylko biologiczne dzieci spadkodawcy, lecz także dzieci przysposobione. Mają one takie same obowiązki oraz prawa jak dzieci biologiczne, z tą jednak uwagą, że krewni naturalni przysposobionego dziecka nie są przez prawo traktowani jako spadkobiercy. Zatem kwestia spadku obowiązuje wyłącznie na linii spadkodawcy i przysposobionego.
FAQ:
Dziedziczenie testamentowe polega na sporządzeniu prawnie wiążącego dokumentu, w którym spadkodawca określa osoby będące spadkobiercami. W przypadku dziedziczenia ustawowego kwestia ta wygląda inaczej. Udział spadkowy jest uzależniony bowiem wyłącznie od stopnia pokrewieństwa.
Spadek przypada Skarbowi Państwa w przypadku, gdy nie można ustalić ostatniego miejsca zamieszkania lub gdy spadkodawca mieszkał za granicą. W przypadku, gdy miejsce zamieszkania da się ustalić, jednak lista osób powołanych do dziedziczenia została wyczerpana, spadek przypada Gminie.
Ustawowe dziedziczenie obowiązuje w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu bądź gdy wszystkie osoby w nim znajdujące się odmówiły jego przyjęcia.
