Charakterystyka umowy rachunku bankowego
Niemal każdy z nas posiada konto w banku, które umożliwia mu codziennie dokonywać różnego rodzaju płatności. Jednakże czy jesteśmy w stanie sami zdefiniować umowę rachunku bankowego? Z pomocą w tym miejscu przychodzi nam ustawodawca, który reguluje nam tą umowę w sposób obszerny w Prawie bankowym, a także w sposób podstawowy w kodeksie cywilnym. Bank będący stroną umowy może kształtować treść powyższej umowy również za pomocą wewnętrznych regulaminów. Skupmy się jednak na normach przedstawionych w kodeksie.
Treść przepisu
Zgodnie z brzmieniem art. 725 k.c. przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.
Widzimy zatem, że jedną stroną umowy jest bank, który zobowiązuje się wobec drugiej strony tj. posiadacza do przechowywania jego środków pieniężnych. Umowa może zastrzegać, że bank będzie dokonywał rozliczeń finansowych posiadacza rachunku i często w praktyce przybiera taką postać. Ustawodawca nie przewidział definicji legalnej umowy, jednak wskazuje dokładnie postanowienia przedmiotowo istotne tej czynności prawnej w przepisach ją regulujących. Umowa rachunku bankowego należy zatem do kategorii umów nazwanych. Jest ona umową konsensualną, zobowiązującą, odpłatą, ale jak wskazuje się w doktrynie prawa cywilnego nie będzie ona umową wzajemną.
Charakter prawny umowy
Umowa rachunku bankowego zawierana jest pomiędzy żyjącymi (umowa inter vivos), może ona obowiązywać przez pewien określony czas, lub być bezterminowa. Krąg posiadaczy rachunku czyli kontrahentów banku został wskazany w art. 49 prawa bankowego i jest on oznaczony w sposób szeroki. Od trzynastego roku życia małoletni posiadacz rachunku oszczędnościowego, oszczędnościowo-rozliczeniowego, bądź lokaty oszczędnościowej może nimi swobodnie dysponować, jeżeli nie sprzeciwi się temu jego przedstawiciel ustawowy. Rodzic, który nie zgadza się na złożenie dyspozycji przez dziecko, powinien swój sprzeciw zgłosić na piśmie. W polskim prawodawstwie nie ma zamkniętego katalogu rachunków bankowych. Ustawodawca wyszczególnia tylko pewne, najczęściej spotykane rodzaje rachunków do których zalicza między innymi: rachunki rozliczeniowe, rachunki lokat terminowych, rachunki oszczędnościowe, czy też rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe.
Obowiązki ciążące po stronie banku
Bank ma nie tylko obowiązek przechowywać środki pieniężne, ale również zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa wobec przechowywanych pieniędzy. Jak trafnie wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 16 grudnia 2020 r. w sprawie o sygn. akt VII Aga 421/19, posiadacz rachunku z chwilą wpłaty pieniędzy do banku traci ich własność na rzecz banku. Nabywa on natomiast wierzytelność o zwrot takiej samej ich ilości. Pamiętajmy, że banki są także zobowiązane do zachowywania tajemnicy bankowej oraz do dokonywania wypłat z tytułu kosztów pogrzebu posiadacza rachunku osobie, która przedstawi rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów.
Odpowiedzialność banku
Odpowiedzialność banku jest odpowiedzialnością kontraktową, wobec czego wykonywanie umowy powinno cechować się zachowaniem należytej staranności. Bez wątpienia z uwagi na zawodowy charakter prowadzonej działalności miara tej staranności powinna być oceniana jako niezwykle wysoka. Oczywiste jest, że w przypadku gdy do wyrządzenia szkody dojdzie z winy banku np. w przypadku popełniania przestępstwa przez pracowników banku w której pokrzywdzonym będzie posiadacz, możliwa będzie również odpowiedzialność deliktowa silniejszego ekonomicznie podmiotu.
Co może, a czego nie może bank?
Bank zgodnie z regulacją kodeksową uzyskuje możliwość obracania wolnymi środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku bankowym, jednak ma obowiązek je zwrócić w całości lub w części na każde żądanie posiadacza, chyba że umowa uzależnia obowiązek zwrotu od wypowiedzenia.
Bank może odmówić wykonania zlecenia posiadacza rachunku bankowego, jednak wyłącznie chodzi o sytuację, które są uregulowane w przepisach szczególnych. Co to oznacza? Chodzi zatem między innymi o takie sytuacje w których zachodzi uzasadnione podejrzenie, że dana dyspozycja może mieć związek z popełnieniem przestępstwa, o którym mowa w art. 165a lub art. 299 kodeksu karnego.
Zmiana stanu rachunku bankowego
Jeżeli posiadacz zawarł umowę na czas nieoznaczony bank jest obowiązany informować drugą stronę stosunku prawnego w sposób oznaczony w umowie o każdej zmianie stanu rachunku bankowego. Zasadą wynikającą z przepisów kodeksu cywilnego jest obowiązek przesyłania co najmniej raz w miesiącu posiadaczowi rachunku bezpłatnego wyciągu z rachunku z informacją o zmianach stanu rachunku i ustaleniem salda. W przypadku wyrażenia pisemnej zgody pisemnej zgody posiadacza rachunku bank nabywa uprawnienie, aby w inny sposób informować o zmianach stanu środków pieniężnych na rachunku i określania salda. W przypadku gdy posiadacz zauważy jakąkolwiek niezgodność co do zmiany stanu rachunku bankowego ma obowiązek zawiadomić o tej sytuacji bank. Forma zawiadomienia o niezgodności zmiany stanu rachunku bądź salda nie została określona w przepisach prawa. Nasze wątpliwości możemy przesłać pismem na adres siedziby banku, za pomocą infolinii bądź w formie elektronicznej z pozycji aplikacji na telefonie.
Obowiązki posiadacza rachunku bankowego
Posiadacz imiennego rachunku bankowego zgodnie z treścią art. 729 k.c. ma obowiązek zawiadomić bank o każdej zmianie swojego miejsca zamieszkania bądź siedziby. W razie uchybienia tego obowiązku posiadacz wobec banku ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą. Celem przepisu jest zabezpieczenie interesu banku poprzez umożliwienie prawidłowego i skutecznego kontaktu z klientem. W szczególności chodzi tu o możliwość adresowania oświadczeń woli ze strony banku na poprawny i aktualny adres posiadacza rachunku.
Wypowiedzenie umowy
Każda ze stron może wypowiedzieć umowę rachunku bankowego zawartą na czas nieokreślony w dowolnym momencie, z tym jednak zastrzeżeniem, że bank może wypowiedzieć taką umowę wyłącznie z ważnych powodów. Złożenie oświadczenia o wypowiedzeniu będzie równoznaczne z rozwiązaniem umowy. Co może być uznane za ważny powód umożliwiający wypowiedzenie umowy? Wydaje się, że podejrzane transakcje posiadacza rachunku, w szczególności budzące uzasadnione przypuszczenia dotyczące prania brudnych pieniędzy będą spełniały takie warunki. Bank przed wypowiedzeniem powinien jednak skontaktować się z posiadaczem rachunku celem wyjaśnienia charakteru dokonywanych transakcji.
Z uwagi na ścisłe powiązanie umowy rachunku bankowego oraz kredytu odnawialnego słusznie wskazał Sądu Apelacyjnego w Białymstoku I Wydział Cywilny w wyroku z dnia 6 marca 2020 r., I ACa 805/19, iż rozwiązanie umowy rachunku bankowego skutkuje wygaśnięciem umowy kredytu odnawialnego.
Przedawnienie
Roszczenia wynikające ze stosunku rachunku bankowego przedawniają się z okresem dwóch lat. Tytułem zakończenia warto wskazać, że przepisy dotyczące umowy rachunku bankowego stosuje się odpowiednio do rachunków prowadzonych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe.
