Dzisiejszy wpis postara się przybliżyć tematykę rozdzielności majątkowej, ze szczególnym uwzględnieniem sytuacji, w której powodem zdecydowania się na taki krok są długi drugiego współmałżonka. Kodeks cywilny reguluje ustrój przymusowy, który powstaje w konkretnych przypadkach. Celem powstania przymusowego ustroju majątkowego jest ochrona interesów małżonka, rodziny, bądź wierzycieli.
W jakich wypadkach powstaje zatem rozdzielność majątkowa?
Przymusowy ustrój powstaje niezależnie od woli współmałżonków, jedynie w pięciu przypadkach:
- na mocy orzeczenia sądu, gdy z żądaniem tym wystąpi jeden z małżonków,
- na mocy orzeczenia sądu w sytuacji, gdy zażąda tego wierzyciel współmałżonka,
- na mocy prawomocnego postanowienia sądu o częściowych, bądź całkowitym ubezwłasnowolnieniu jednego z małżonków,
- w razie ogłoszenia upadłości jednego z małżonków,
- na mocy prawomocnego orzeczenia o separacji,
Przymusowy ustrój nie może zostać zastąpiony ustrojem umownym powstałym z mocy umowy między małżonkami z wyłączeniem dwóch wyjątków. Pierwszym z nich jest sytuacja, gdy przymusowy ustrój majątkowy powstał na skutek ważnych powodów jednego z małżonków, wówczas jest możliwość zawarcia umowy majątkowej małżeńskiej, w których strony uregulują swoją sytuację prawną. Drugim przypadkiem gdzie małżonkowie mogą zawrzeć intercyzę jest uwzględnienie żądania wierzyciela, ale po dokonaniu podziału majątku wspólnego, po uzyskaniu zabezpieczenia przez wierzyciela, lub po upływie 3 lat od ustanowienia rozdzielności.
Co w sytuacji gdy ogłoszona została upadłość przed zawarciem związku małżeńskiego?
Jeżeli osoba chce wziąć ślub z osobą, wobec której sąd wydał postanowienie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, wówczas wraz z chwilą zawarcia małżeństwa powstanie ustrój rozdzielności majątkowej.
Legitymacja w sprawach o rozdzielność majątkową?
Odpowiedzmy na pytanie kto może wystąpić z pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Do kręgu tych osób możemy zaliczyć każdego z małżonków, prokuratora, kuratora nieobecnego małżonka, a także wierzyciela jednego z małżonków. Wierzyciel musi dysponować prawomocnym tytułem wykonawczym wobec współmałżonka, a także przedstawić twierdzenia i dowody przemawiające za tezą, że rozdzielność majątkowa małżonków w niniejszej sprawie jest konieczna i zasadna.
Przesłanki ustanowienia rozdzielności
Kodeks cywilny mówi o zaistnieniu ważnych powodów, aby domagać się ustanowienia rozdzielności majątkowej przez współmałżonka. Oczywiście pojęcie to jest niezwykle ocenne, jednakże praktycy prawa cywilnego wskazują, że powinno chodzić o takie sytuacje, w których dalsze istnienie wspólności godziłoby w dobro rodziny, czy zasady współżycia społecznego. Przesłanka ta ma zatem chronić słabszego ekonomicznie małżonka. Za taką przesłankę rozumie się separacje faktyczną małżonków, która stanowi realną przeszkodę w zarządzaniu majątkiem.
Za ważny powód przyjmuje się również rażąco nieodpowiedzialne zachowania jednego z małżonków. Z pewnością znalezienie się w spirali zadłużenia będącą następstwem nieprzemyślanego zaciągania szeregu zobowiązań finansowych, czy trwonienie majątku spełni powyższą przesłankę. Do ważnych powodów zaliczono również nadmierne obciążanie majątku wspólnego odpowiedzialnością za długi własne małżonka poważnie zagrażające dobru rodziny. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 stycznia 2003 ., IV CKN 1710,00, przez ważne powody, dające podstawę do zniesienia tej wspólności, przyjęło się – rozumieć wytworzenie się takiej sytuacji, która w konkretnych okolicznościach faktycznych wywołuje stan pociągający za sobą naruszenie lub poważne zagrożenie interesu majątkowego jednego z małżonków i z reguły także dobra rodziny.
Jakie okoliczności nie pozwolą na ustanowienie rozdzielności majątkowej?
Zadłużenie wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej jednego z małżonków co do zasady nie pozwoli na ustanowienie rozdzielności. Przyjmuje się bowiem, że rodzina powinna ponosić negatywne skutki prowadzenia biznesu przez jej członka. Należy bowiem pamiętać, że postępowanie to nie może godzić w interes wierzycieli.
Charakter wyroku
Wyrok uwzględniający powództwo co do ustanowienia rozdzielności ma charakter konstytutywny, ponieważ tworzy zmianę w przedmiocie ustroju majątkowego małżonków. Orzeczenie kreuje nowy stan prawny na przyszłość. Zasadą jest, że rozdzielność majątkowa orzekana jest z datą wytoczenia powództwa, orzeczenie rozdzielności z datą wsteczną niż dzień wytoczenia powództwa ma charakter wyjątkowy. Za przykład takiej sytuacji ustawodawca wskazał życie w rozłączeniu.Za ważny powód uzasadniający orzeczenie rozdzielności z datą wcześniejszą niż wytoczenie powództwa należy uznać sytuację, w której dalsze trwanie wspólności zagraża interesom drugiego małżonka, w szczególności sytuację gdy jeden z małżonków trwoni wspólny dorobek lub wykazuje całkowitą niegospodarność.
Na co powinien zwracać szczególną uwagę sąd?
Sąd powinien wnikliwie badać, czy podejmowany proces w przedmiocie ustanowienia rozdzielności nie ma na celu pokrzywdzenia interesu wierzycieli. Orzekanie w przedmiocie rozdzielności majątkowej z datą poprzedzającą dzień orzekania może doprowadzić do uniemożliwienia zaspokojenia roszczeń wierzycieli.
Kiedy wierzyciel może zgłaszać roszczenie w przedmiocie rozdzielności majątkowej? Jakie kroki powinien on podjąć w celu ochrony swoich interesów?
Wierzyciel jednego z małżonków może żądać ustanowienia rozdzielności majątkowej, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie jego wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków. Mamy do czynienia zatem z dwoma przesłankami, których łączne spełnienie umożliwi wierzycielowi wystąpienie z powództwem. Warto zwrócić uwagę, że wierzyciel musi jedynie uprawdopodobnić, a nie udowodnić, że uzyskanie zaspokojenia dochodzonego roszczenia wymaga dokonania podziału majątku małżonków. Z uwagi na fakt, że żądane wierzyciela, a więc osoby trzeciej ingeruje w stosunki małżeńskie przesłanki te powinny być wykładane w sposób ścisły. Podkreślmy, że chodzić będzie jedynie o takie wierzytelności, które: powstały z zobowiązania zaciągniętego przez jednego z małżonków, bez zgody drugiego małżonka, zobowiązania małżonka niemającego podstawy w czynności prawnej, powstały przed wspólnością majątkową, bądź też dotyczą majątku wspólnego jednego z małżonków.
Wierzyciel nie musi wykazywać bezskuteczności egzekucji. Wystarczy, że wierzyciel będzie stać na stanowisku, iż egzekucja z części majątku wspólnego, która przypadnie dłużnikowi będzie korzystniejsza dla niego niż dochodzenie roszczeń do konkretnych składników majątku wspólnego. Wierzyciel nie będzie mógł dochodzić ustanowienia rozdzielności w sytuacji gdy zobowiązanie zaciągnął jeden z małżonków za zgodą drugiego, oraz gdy już w tracie związku małżeńskiego ustanowiono rozdzielność.
Wierzyciel po ustanowieniu rozdzielności powinien skierować swoje żądanie do zajęcia prawa dłużnika do żądania podziału majątku wspólnego i wystąpić o podział majątku wspólnego. Następnie wierzyciel ma uprawnienie by wszcząć postępowanie działowe co do podziału majątku wspólnego. Wierzyciel może także wszcząć egzekucję z przedmiotów, które przypadły dłużnikowi.
Ograniczenia zastosowania rozdzielności majątkowej
Istotne dla konsumentów są regulacje wynikające z prawa upadłościowego. Otóż zgodnie z treścią art. 125 ust. 1 pr. up. ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Ponadto, należy pamiętać, że po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości. Identyczne rozwiązanie zostało przyjęte w art. 74 prawa restrukturyzacyjnego, który stanowi że ustanowienie rozdzielności majątkowej po dniu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego z datą wcześniejszą niż dzień otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego jest niedopuszczalne.
Charakterystyka postępowania
Postępowanie o ustanowienie rozdzielności toczy się w trybie procesu. Niezależnie od wartości przedmiotu sporu pozew należy złożyć do sądu rejonowego, w którym małżonkowie mieli ostatnie wspólne miejsce zamieszkania. Opłata od pozwu wynosi 200 zł. Wyrok wydany w sprawie, jak była mowa powyżej ma charakter konstytutywny. Sąd nie powinien oprzeć się wyłącznie na uznaniu powództwa, ponieważ musi przeprowadzić postępowanie dowodowe. Dobrze jest sformułować w pozwie wniosek o przesłuchanie stron oraz wskazać kilku świadków, którzy mają wiedzę m.in. co do celów zaciąganych zobowiązań. Sąd ma jednocześnie uprawnienie i obowiązek zbadać cel i motywy, którymi kierował się małżonek będący dłużnikiem.Należy pamiętać, że w jednym pozwie nie można dochodzić zarówno rozwodu jak i zniesienia wspólności majątkowej z datą wsteczną. Większość przedstawicieli doktryny wskazuje, że niemożliwe w trakcie procesu jest zawarcie ugody w przedmiocie zniesienia współwłasności, ponieważ zmierzać będzie do obejścia prawa.
Co zrobić gdy współmałżonek zaciągnął szereg zobowiązania w firmach chwilówkach, z których środki przeznaczył na własne cele?
W takiej sytuacji, drugi z małżonków, aby chronić swoje interesy powinien po pierwsze dokonać analizy swojej sytuacji prawnej pod kątem wytoczenia powództwa w przedmiocie ustanowienia rozdzielności majątkowej z datą wsteczną. Konsultacja ze specjalistą z szeroko pojętego oddłużania pomoże nam ustalić, czy ta droga przyniesie nam realną korzyść w postaci ochrony majątku przed roszczeniami wierzycieli.
