Kiedy odpowiadamy za zobowiązania współmałżonka?
Wielokrotnie zgłaszają się do nas konsumenci będący w związku z małżeńskim. Wśród powtarzających się wątpliwości ze strony klientów bardzo często słyszymy pytanie o to jak wygląda odpowiedzialność za długi małżonka. Powyższe kwestia ma nie tylko istotny wymiar finansowy, ale również wynika z obawy dotyczącej reakcji najbliższych członków rodziny. Z naszego doświadczenia wynika, że w społeczeństwie nadal funkcjonuje duże grono osób, które ukrywa swoje zobowiązania przed drugą połówką. W żaden sposób tego nie oceniamy, jednak zachęcamy by konfrontować się ze stanem swojego zadłużenia, a jeśli nie jesteśmy w stanie poradzić sobie ze spiralą zadłużenia, próbujmy skierować się o pomoc prawną do profesjonalisty.
Czym jest i kiedy powstaje małżeńska wspólność majątkowa?
Przed ślubem każda z osób, która zamierza się pobrać posiada swój odrębny majątek osobisty. Jeżeli przed zawarciem małżeństwa nie została podpisana umowa małżeńska tzw. intercyza wraz ze złożeniem stosownego oświadczenia w przedmiocie wstąpienia w związek małżeński powstanie nam małżeńska wspólność ustawowa. Od chwili zawarcia małżeństwa będziemy mieli zatem do czynienia z trzema odrębnymi majątkami: majątkiem osobistym żony, majątkiem osobistym męża oraz majątkiem wspólnym małżonków. Majątki te nie są co prawda wyodrębnione prawnie, ale gospodarczo tworzą zwartą całość.
Co wchodzi w skład majątku wspólnego?
Wszelkie przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub przez jednego z nich w czasie trwania małżeństwa wejdą w składa majątku wspólnego. Ponadto do majątku wspólnego będą należeć m.in.:
1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków,
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, np. czynsz najmu z mieszkania należącego do majątku osobistego męża,
3. środki zgromadzone na rachunkach emerytalnych każdego z małżonków.
Co należy do majątku osobistego małżonka?
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
- przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej,
- przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił,
- prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom,
- przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków,
- prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie,
- przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
- wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków,
- przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków,
- prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy,
- przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Egzekucja komornicza a majątek wspólny małżonków
Należy wskazać, że w prawie polskim przyjęto zasadę, że każdy z małżonków odpowiada za swoje długi ze swojego majątku. Inaczej wygląda sytuacja gdy zgodę na zaciągnięcie zobowiązania wyrażał także współmałżonek. Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą męża/żony, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Natomiast w sytuacji gdy małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z:
- majątku osobistego dłużnika,
- z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej,
- z korzyści uzyskanych z jego praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej,
- z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa w przypadku gdy wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Zgodnie z powyższa regulacją w prawie polskim przyjęto model ograniczonej odpowiedzialności majątkiem wspólnym za długi małżonka. Jeżeli obydwaj małżonkowie są dłużnikami to odpowiadają za wspólny dług zgodnie z ogólnymi zasadami prawa cywilnego całym majątkiem, zarówno osobistym jak i wspólnym. Jeżeli dłużnikiem jest tylko jeden małżonek z punktu widzenia wierzyciela istotne jest to czy współmałżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie zobowiązania. Zgoda współmałżonka na zaciągnięcie zobowiązania będzie objawiać się obowiązkiem znoszenia zaspokojenia wierzyciela z majątku wspólnego. Zgoda ta może być dokonana w dowolnym czasie tj. przed zawarciem umowy, lub jednocześnie z chwilą zaciągnięcia zobowiązania, a przepisy dla jej skuteczności nie nakładają obowiązku zachowania szczególnej formy.
Jak wygląda zaspokojenie wierzyciela z należności publicznoprawnych gdy dłużnik pozostaje w małżeństwie?
W przypadku zobowiązań podatkowych zasadą jest to, że odpowiadać będzie podatnik majątkiem osobistym, a także majątkiem wspólnym podatnik i jego małżonek. Z kolei rozwiedziony małżonek podatnika odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej, jednakże tylko do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Widzimy zatem, że odpowiedzialność za długi małżonka na gruncie prawa podatkowego została uregulowana w sposób szeroki.
Odpowiedzialność za wierzytelności wynikające z prawa karnego
Natomiast na gruncie prawa karnego orzeczone w stosunku do jednego z małżonków, pozostających we wspólności majątkowej, kary grzywny, nawiązki i należności sądowe podlegają zaspokojeniu z osobistego majątku skazanego oraz z wynagrodzenia za pracę lub za inne usługi świadczone przez niego osobiście, jak również z praw twórcy wynalazku, wzoru użytkowego oraz projektu racjonalizatorskiego. W przypadku gdy zaspokojenie z tych źródeł okaże się niemożliwe, egzekucja może być prowadzona z majątku wspólnego. Niemożność zaspokojenia z majątku osobistego skazanego stwierdza się w protokole. W przypadku gdy współmałżonek jest osobą pokrzywdzoną przestępstwem skazanego egzekucja z majątku wspólnego jest niedopuszczalna.
Co jeżeli mąż posiadał długi przed wstąpieniem w związek małżeński?
Na powyżej postawione pytanie odpowie nam art. 41 § 3 krio. Zgodnie z jego treścią, jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również praw autorskich i pokrewnych.
Jak wygląda egzekucja z majątku wspólnego?
Aby prowadzić egzekucję przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim z majątku osobistego dłużnika jak i majątku wspólnego konieczne jest uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko dłużnikowi. Warto zaznaczyć, ż w przypadku gdy wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika, to sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Sąd w takim przypadku ma obowiązek zbadać, czy dokument przedstawiony przez wierzyciela jest tytułem egzekucyjnym, czy dłużnik pozostaje w związku małżeńskim, czy między małżonkami istnieje wspólność ustawowa oraz czy stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Warto zaznaczyć, że małżonkowi dłużnika w celu obrony swoich praw będzie przysługiwać prawo do wytoczenia powództwa opozycyjnego.
Kiedy małżonkowie będą odpowiadać solidarnie?
Oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Tak więc w przypadku pożyczki na kupno opału do domu, w którym mieszkają małżonkowie, bądź niezapłaconej faktury za gaz małżonkowie będą odpowiadać solidarnie, pomimo że na umowie, lub fakturze widnieje podpis jednego z małżonków. W granicach tej odpowiedzialności mieści się także zaspokajanie potrzeb wspólnych małoletnich dzieci.
Jak będzie wyglądać odpowiedzialność byłych małżonków gdy dług wobec wspólnoty za lokal wchodzący do majątku wspólnego powstał po ustaniu małżeństwa?
Zgodnie ze stanowiskiem zaprezentowanym przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 października 2022 r. wydanej w sprawie o sygn. akt III CZP 111/22, odpowiedzialność byłych małżonków – współwłaścicieli lokalu, który uprzednio wchodził w skład ich majątku wspólnego, za zobowiązania wobec wspólnoty z tytułu wydatków na utrzymanie nieruchomości wspólnej, jest odrębną odpowiedzialnością każdego z nich w zakresie odpowiadającym ich udziałom w nieruchomości wspólnej, ustalonym zgodnie z art. 3 ust. 3a ustawy o własności lokali. W przypadku długów powstałych po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej jest zatem istotne w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do wygenerowania zadłużenia.
Co z odpowiedzialnością osób pozostających we wspólnym pożyciu?
Warto zaznaczyć, że przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stosujemy mamy do czynienia z odpowiedzialnością za długi małżonka. Jeżeli dwójka osób pozostają ze sobą we wspólnym pożyciu, to co do zasady każdy z konkubentów będzie odpowiadać za zaciągnięte przez siebie zobowiązania. Natomiast wzajemne rozliczenia osób pozostających w związku partnerskim będą dokonywane w oparciu o przepisy prawa cywilnego m.in. przepisy o współwłasności, czy bezpodstawnym wzbogaceniu.
